Κοινότητες υπό την σκοπιά της περμακουλτούρας

Η κοινότητα

Οι κοινότητες αποτελούνται από στοιχεία (ανθρώπους, φυτά, μόρια, οτιδήποτε) που έχουν κάτι κοινό. Από την ίδια ρίζα προκύπτει και η αγγλική/λατινική λέξη community (common= κοινό). Συνήθως ανάμεσα στα στοιχεία μιας κοινότητας υπάρχουν σχέσεις αλληλεξάρτησης, δηλαδή οι δράσεις ενός στοιχείου επηρεάζουν τις δράσεις των άλλων στοιχείων. Αυτό οδηγεί σε ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στα στοιχεία και πολλές φορές ομογενοποίηση των χαρακτηριστικών τους.

Η κοινότητα εφόσον απαρτίζεται από τρία και παραπάνω στοιχεία, αποτελεί μία ομάδα στοιχείων και έχει χαρακτηριστικά μιας ομάδας, δηλαδή μία συλλογική ταυτότητα, στόχους, ρόλους, δομή, στάδια εξέλιξης. Τα στοιχεία μιας κοινότητας που ανήκουν σε μια κοινότητα έχουν διττή ταυτότητα, μία ταυτότητα που του αποδίδεται από τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και μία ταυτότητα που του αποδίδεται από τα χαρακτηριστικά της κοινότητας. Αυτή η ενδιαφέρουσα κίνηση ανάμεσα στις δύο ταυτότητες αυτές έχει αποτελέσει πεδίο μελέτης για πολλές επιστήμες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η κίνηση είναι αυτή που προσδίδει την δυναμικότητα/δόνηση που έχουν οι κοινότητες.

Μια κοινότητα ισορροπεί συνεχώς ανάμεσα στις ανάγκες των στοιχείων της και τις ανάγκες της ομάδας, ανάμεσα στα συναισθήματα, τις σκέψεις και το όραμα των ατόμων που την απαρτίζουν και το συνονθύλευμα των συναισθημάτων και σκέψεων του συνόλου των στοιχείων της ομάδας (το οποίο θα το ονομάζουμε πεδίο). Αυτή η ισορροπία στον φυτικό κόσμο(plant guilds/κοινότητες φυτών) διέρχεται μέσα από τις συνέργειες των διαφορετικών στοιχείων, δηλαδή την αλληλοβοήθεια των διαφορετικών στοιχείων να καλύψουν τις ανάγκες άλλων στοιχείων. Στα ανθρώπινα συστήματα παρατηρείται αρκετές φορές σύγκρουση ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό που οδηγεί σε ρίξεις τις αναδυόμενες κοινότητες. Η μελέτη των κοινοτήτων που αναδύθηκαν και “επιβίωσαν” των ρήξεων και παράλληλα των υπαρχόντων φυτικών κοινοτήτων μπορεί να μας οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα για τις κοινότητες και τα χαρακτηριστικά τους. 

Θεωρία των συστημάτων

Η θεωρία η οποία γεννήθηκε από τη μελέτη των βιολογικών συστημάτων ονομάστηκε θεωρία των συστημάτων, μια θεώρηση για τη ζωή και την εξέλιξη των συστημάτων διαφόρων στοιχείων. Θεμελιώδης παραδοχή της θεωρία αυτής είναι ότι το άθροισμα 2 και παραπάνω στοιχείων δεν ισοδυναμούν με απλά το αποτέλεσμα της άθροισης τους. Το αποτέλεσμα της συνέργιας 2 και παραπάνω στοιχείων οδηγεί στη δημιουργία ενός νέου στοιχείου που έχει δικά του εγγενή χαρακτηριστικά και είναι ξεχωριστό από τα στοιχεία που το απαρτίζει. Αυτό έρχεται σε αντίθεση σε ό,τι έχουμε εκπαιδευτεί μέσα από τα μαθηματικά στο σχολείο, που θεωρούν ότι η πρόσθεση ενός στοιχείου και ενός ακόμα οδηγεί στο άθροισμα 2. Η θεωρία των συστημάτων θεωρεί ότι το άθροισμα τους είναι 3, εφόσον υπάρχουν τα στοιχεία ξεχωριστά το κάθε ένα με τις ιδιότητες του και ένα ακόμα που δεν υπήρχε πριν, αλλά γεννιέται με την ένωση των δύο στοιχείων αυτών.

Η θεωρία των συστημάτων μπορεί να εφαρμοστεί μελετώντας και μια κοινότητα. Το άθροισμα των στοιχείων μιας κοινότητας οδηγούν στη γέννηση πολλών νέων στοιχείων (ανά δύο, ανα τρία, ανά τέσσερα κλπ) οπότε οι συντεχνίες που δημιουργούνται μέσα σε αυτή, αυξάνονται εκθετικά ανάλογα με τον αριθμό των μελών της. Η πολυπλοκότητα των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη μιας κοινότητας είναι τόσο όμορφη και παράλληλα τόσο δύσκολο να αναλυθεί. Πολλοί λένε για αυτές ότι μπορείς μόνο να την διαισθανθείς στην ολότητα του και κάθε φορά που την διερευνάς βλέπεις μόνο ένα μικρό κομμάτι της. Αυτή η αίσθηση γίνεται πιο έντονη όταν το στοιχείο που θέλει να τη μελετήσει βρίσκεται μέσα στην κοινότητα. Π.χ. είναι ανώφελο να προσπαθεί ένα δέντρο μέσα σε ένα δάσος να προσπαθεί να “δει” όλες τις συνδέσεις όλων των δέντρων ταυτόχρονα. Ωστόσο μπορεί να διαισθανθεί αυτή την σύνδεση μέσα από το δίκτυο που ενώνει τα δέντρα αυτά που είναι τα διαφορετικά είδη μυκηλίου στο έδαφος.

Μια άλλη πτυχή της θεωρίας των συστημάτων δηλώνει ότι τα συστήματα μέσω του μηχανισμού της αυτο-ανατροφοδότησης μπορούν να βρουν την ισορροπία τους. Για κάθε σύστημα στοιχείων ανεξάρτητα από τον αριθμό τους, μπορεί να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα τους, μια δυναμική ισορροπία μέσω της αυτο-παρατήρησης και της προσαρμογής στην ανατροφοδότηση που δίνει το ίδιο το σύστημα στο εαυτό του ή τα στοιχεία στην ομάδα/κοινότητα. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι τα συστήματα δεν φαίνεται να έχουν ισορροπία σε μία στατική κατάσταση που όλα τα στοιχεία έχουν ένα σταθερό ρόλο και λειτουργία αλλά σε μία δυναμική κατάσταση που ρόλοι και λειτουργίες αναπροσαρμόζονται στην αυτό-ανατροφοδότηση. Αυτή η παρατήρηση μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις διεργασίες μιας κοινότητας και τα διαφορετικά στάδια εξέλιξης της. Όπως όλα τα έμβια συστήματα εξελισονται στον χρόνο, έτσι και οι κοινότητες εξελίσσονται και σε κάθε στάδιο εξέλιξης βρίσκεται μια δυναμική ισορροπία ανάμεσα στα στοιχεία που την απαρτίζουν.

Ανθρώπινα οικοσυστήματα κοινοτήτων

Οι άνθρωποι, ως κοινωνικά ζώα, ανέκαθεν οργανώνεται σε κοινότητες διαμοιραζόμενοι υλικούς και μη υλικούς πόρους για την κάλυψη των αναγκών τους και την εξοικονόμηση ενέργειας. Κοινότητες ανθρώπων εμφανίζονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη Γη, είτε μετακινούμενες είτε σταθερές χωρικά, γεγονός που μας οδηγεί να το παρατηρούμε ως ένα φυσικό μοτίβο των ανθρώπων και των ανθρώπινων σχέσεων. Ο εκβιομηχανισμός της παραγωγής και εν συνεχεία της ζωής των ανθρώπων οδήγησε σιγά σιγά στην απώλεια της κοινότητας και αντικατάστασή της από αστικά και μη κέντρα κατοικίας των ανθρώπων. Μαζί με αυτή την μεταστροφή της υλικής πραγματικότητας του ανθρώπου επήλθε και η πνευματική μεταστροφή της απώλεια της ταυτότητας της κοινότητας των ανθρώπων. Η αναζήτηση εκ νέου της ταυτότητας του ανθρώπου ως μέλος κοινοτήτων είναι ένα ζητούμενο για αυτή την εποχή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτή η αναζήτηση μερικές φορές μοιάζει ως αναζήτηση κάτι καινούργιου και μερικές φορές ως αναζήτηση κάτι που ήδη υπήρχε και απλά χάθηκε κάποια στιγμή στο παρελθόν.

Οποιαδήποτε κι από τις δύο μορφές κι αν έχει αυτή η αναζήτηση, είναι σίγουρο ότι τα τελευταία χρόνια η κίνηση/κίνημα για τη δημιουργία κοινοτήτων με κοινή πρόθεση (intentional communities) μεγαλώνει συνεχώς. Πολλά μαθήματα για το χτίσιμο αυτών των κοινοτήτων βρίσκονται στις ιθαγενικές κοινότητες που επιβίωσαν στον χρόνο και σε προσπάθειες δημιουργίας νέων κοινοτήτων εκεί που η ταυτότητα της κοινότητας είχε χαθεί σε μεγάλο βαθμό. Παραδείγματα ιθαγενικών κοινοτήτων μπορούν να βρεθούν πολλά στην Λατινική Αμερική (π.χ. Ζαπατίστας) και στην Αφρική ενώ παραδείγματα νέων κοινοτήτων μπορούν να βρεθούν στην Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Ασία. Στη παρούσα διερεύνηση θα μελετηθούν σε βάθος οι τελευταίες εφόσον βρίσκονται πιο κοντα πολιτισμικά με τα ανθρώπινα οικοσυστήματα της βορείου μεσογείου. Βιβλιογραφία για τις ιθαγενικές κοινότητες και των τρόπων λειτουργίας τους υπάρχουν πολλές ήδη στην βιβλιογραφία.

Τα ανθρώπινα οικοσυστήματα κοινοτήτων τείνουν να έχουν κοινές πολλές πτυχές της ζωής τους. Εμείς θα εμβαθύνουμε περισσοτερο σε αυτές που οι άνθρωποι μοιράζονται τον βιωτικο τους χώρο, το φαγητό τους και ίσως την εργασία τους. Υπάρχουν κοινότητες διαμοιρασμού πληροφοριών, υπηρεσιών, παιχνιδιού κλπ, τόσες όσες και οι πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Ενδιαφερόμαστε περισσότερο για αυτές που αναφέραμε διότι η αλληλεξάρτηση των στοιχείων μιας κοινότητας που μοιράζεται αυτές τις ανάγκες είναι τέτοια που οδηγεί στην δημιουργία αυτών των συντεχνιών και του πεδίου που αναφέραμε προηγουμένως.

Αυτές οι κοινότητες με κοινή πρόθεση οι οποίες μελετάμε μπορούν να κατηγοριοποιηθούν με πολλούς τρόπους. Ένας τρόπος κατηγοριοποίησης είναι ο βαθμός κοινής ιδιοκτησίας υλικών πόρων ανάμεσα στα μέλη. Με αυτή την κατηγοριοποίηση προκύπτουν τρεις κατηγορίες κοινοτήτων ξεκινώντας από αυτές με μικρότερο βαθμό κοινής ιδιοκτησίας μέχρι αυτές με το μεγαλύτερο: 1) κοινότητες διαμοιρασμού σπιτιών (co-housing) 2) κοινότητες οικοχωριά (ecovillages) 3) κοινότητες κομμούνες (communes). Στις κοινότητες διαμοιρασμού σπιτιών οι άνθρωποι μοιράζονται το ίδιο σπίτι ή την γη πάνω στην οποία κατοικούν με ιδιωτικά σπίτια. Βασικό κοινό χαρακτηριστικό είναι η κοινή κτίση ενός στοιχείου που απαρτίζει αυτό που αποκαλούμε σπίτι (κουζίνα, γη, κτίριο κλπ). Στις κοινότητες οικοχωριά υπάρχει διαμοιρασμός περισσότερων στοιχείων της ζωής από τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτές. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να είναι κοινά σπίτια, κοινά περιουσιακά στοιχεία, κοινή εργασία/συνεργασία, κοινή ιδεολογία και όραμα για τον κόσμο. Σε αυτές προστίθεται ο χαρακτηρισμός οίκο- εφόσον πολλές από αυτές έχουν εμφανιστεί ταυτόχρονα ως απάντηση στην περιβαλλοντική/κλιματική κρίση. Στις κοινότητες κομμούνες, υπάρχει διαμοιρασμός όλων των περιουσιακών στοιχείων των μελών τους και κοινή οικονομία ανάμεσα στα μέλη που την απαρτίζουν. Σε αυτές τις κοινότητες βασική αξία είναι η κοινοκτημοσύνη και η ισότητα μεταξύ των μελών.

Ένας τρόπος ανάλυσης των ανθρώπινων οικοσυστημάτων κοινοτήτων είναι ο τρόπος που προτείνει το παγκόσμιο δίκτυο οικοκοινοτήτων (GEN). Το GEN προτείνει την κατηγοριοποίηση των χαρακτηριστικών των κοινοτήτων μέσα  5 τομείς: 1) Κοινωνικός 2) Πολιτισμικός 3) Οικονομικός 4) Οικολογικός 5) Σύνδεση με τον κόσμο/ Ολιστικός σχεδιασμός. Οι κοινότητες είναι τόσο διαφορετικές, όσο είναι οι άνθρωποι στον πλανήτη. Έχουν τις δικές τους ιδιαιτερότητες και δίνουν έμφαση σε διαφορετικές πτυχές της ζωής των ανθρώπων. Συνήθως οι κοινότητες χαρακτηρίζονται από το κοινό όραμα των ανθρώπων που τις ξεκίνησαν και είναι αυτό που τις κάνει να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση σε έναν από τους παραπάνω τομείς.

Ένα παράδειγμα ανθρώπινου οικοσυστήματος κοινότητας

Ένα παράδειγμα μιας κοινότητας που μελέτησα από κοντά είναι η κοινότητα της Lakabe, της γης των δασών (όπως αποκαλούνται). Περισσότερα για την κοινότητα Lakabe στο άρθρο για το κίνημα κατειλημμένων χωριών στην Ισπανία.

Περισσοτερα αρθρα

Κοινωνική Περμακουλτούρα

Βιωσιμότητα: Κάτι είναι βιώσιμο όταν μπορεί να επαναλαμβάνεται αιωνίως. Προσωπική βιωσιμότητα είναι η ικανότητα να διατηρούμε τους/τις εαυτούς/ες μας: τα επίπεδα ενέργειας μας, την υγεία

Read more >

Τι είναι Περμακουλτούρα;

Περμακουλτούρα (Permaculture) ή αλλιώς μόνιμη καλλιέργεια (permanent-agriculture) ως έννοια, δημιουργήθηκε από τους Bill Mollison και David Holmgren στην Αυστραλία στη δεκαετία του ’70 ως απάντηση

Read more >