Συντροπική καλλιέργεια

Εισαγωγή

Η συντροπική καλλιέργεια είναι μία μέθοδος καλλιέργειας του εδάφους εμπνευσμένη από τον Ernst Gotsch, ο οποίος παρατήρησε για χρόνια τα συστήματα που χρησιμοποιούσαν οι ιθαγενείς στην Βραζιλία. Βασίζεται στην φυσική διαδοχή των φυτικών ειδών, το εντατικό κλάδεμα/παρέμβαση στο σύστημα, την πυκνή φύτευση και την στρωματοποίηση, την χρήση επεκτατικών ειδών ως βοηθητικά είδη, τον σχεδιασμό με βάση τον κύκλο ζωής των φυτών και την αποδοτικότητα. Πολλά παραδείγματα συντροπικών συστημάτων, υπάρχουν στην Βόρεια και Νότια αμερική και στην Πορτογαλία. Το παρακάτω υλικό έχει παραχθεί με βάση την εισήγηση ενός μαθητή του Ernst Gotsch, του Gennaro Cardone.

Βασικές έννοιες

Συντροπία

Ο μηχανισμός της φύσης που πάει ενάντια στην εντροπία. Η ενέργεια συγκεντρώνεται και αυξάνεται (μέσα από τον κατάλληλο χειρισμό του συστήματος).

Για παράδειγμα το κλάδεμα ενός δέντρου που λειτουργεί ως βοηθητικό είδος σε ένα βρώσιμο δάσος στην άνθηση του, οδηγεί συνεχώς στην αύξηση της ενέργειας στο σύστημα (του εδάφους) διότι δεν αφήνουμε το δέντρο να μπει στην καρπόδεση που οδηγεί στην ενέργεια να φύγει από το σύστημα (μέσω του καρπού).

Με τον ίδιο τρόπο η συνεχής προσθήκη κομπόστ είναι ένας εντροπικός τρόπου διαχείρισης του εδάφους διότι η οργανική ουσία που δίνεται στο έδαφος διαχέεται/ξοδεύεται από τα φυτά και στη συνέχεια απαιτεί κι άλλη εξωτερική εισροή. Αντιθέτως σε ένα συντροπικό σύστημα, το ίδιο το σύστημα παράγει την οργανική ύλη που χρειάζεται, η οποία ανατροφοδοτεί το σύστημα και αυξάνει την συνολική ενέργεια.

Φυσική διαδοχή των φυτικών ειδών

Ύστερα από παρατήρηση και έρευνα, οι επιστήμονες και ο Ernst Gotsch έχουν καταλήξει με ποιό τρόπο εξελίσσεται ένα φυσικό οικοσύστημα όσον αφορά την βλάστηση αν αφεθεί μόνο του. Αυτή η διεργασία έλαβε μέρος και στα αρχικά στάδια της εξέλιξης στη Γη για να φτάσουμε στον να έχουμε καρποφόρα δέντρα. Οπότε η φυσική διαδοχή των φυτικών ειδών αποτελεί μια ματιά στο παρελθόν και στο παρόν και εξηγεί την διεργασία που συμβαίνει σε ένα οικοσύστημα συνεχώς. Θεωρεί ότι το οικοσύστημα έχει μία συγκεκριμένη τάση, μία κατεύθυνση όσον αφορά και αυτή είναι ως προς την συγκέντρωση της οργανικής ουσίας και την εξέλιξη πιο περίπλοκων μορφών φυτικής ζωής. Η διαδοχή αυτή διέπει όλα τα συντροπικά συστήματα εφόσον εργαζόμαστε με βάση την 4η διάσταση των φυτών τον χρόνο.

Στρωματοποίηση των φυτών

Η στρωματοποίηση των φυτών μιλά για την διαδοχή των ειδών στον χώρο. Τα φυτά όσο μεγαλώνουν αναζητούν το φως για την φωτοσύνθεση με διαφορετικό τρόπο αναλόγως με την φυσική τους τάση. Υπάρχουν φυτά τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν πλήρως, να ανθοφορίσουν και καρποφορίσουν υπό μερική ή ολική σκίαση. Αναλόγως με το πόσο φως χρειάζονται, κατατάσσονται σε διαφορετικές κατηγορίες της στρωματοποίησης ενός συντροπικού συστήματος. Σε ένα συντροπικό σύστημα δουλεύουμε σε όλα τα στρώματα.

Κύκλος ζωής των φυτών

Κάθε φυτό έχει συγκεκριμένο κύκλο ζωής. Αναλόγως με τις κλιματικές συνθήκες αυτός μπορεί να επιταχυνθεί ή να καθυστερήσει, ωστόσο θα τείνει συνεχώς ως προς την ολοκλήρωση του κύκλου αυτού. Αυτός αφορά κατά την διάρκεια ζωής του, το πότε λαμβάνει μέρος η ανθοφορία του και η καρποφορία του και ποιό είναι το προσδοκώμενο μέσο όρος ζωής του στο κλίμα που μελετάμε.

Σχεδιασμός

Ο σχεδιασμός για ένα συντροπικό σύστημα πραγματοποιείται λαμβάνοντας όλες τις παραμέτρους που λαμβάνει υπόψη του κι ένας σχεδιασμός περμακουλτούρας. Δίνει έμφαση στην βελτίωση του εδάφους και στην γρήγορη σκίαση του εδάφους, μέσω της χρήσης της φυσικής διαδοχής των φυτικών ειδών και την στρωματοποίηση των φυτών. Εφόσον συνήθως στην συντροπική καλλιέργεια εργαζόμαστε/φυτεύουμε σε μία ευθεία , ο σχεδιασμός αφορά κυρίως τις αποστάσεις μεταξύ των ειδών και τον χρόνο που θα διενεργηθούν τα κλαδέματα και η αφαίρεση βοηθητικών ειδών όταν πλέον δεν είναι χρήσιμα. Η μέθοδος φύτευσης είναι η φύτευση όλων των απαραίτητων ειδών από την αρχή και η σταδιακή αφαίρεση των βοηθητικών ειδών όταν επέλθει το στάδιο της φυσικής διαδοχής που χρειάζεται να είναι παρών. Στόχος του σχεδιασμού είναι το σύστημα να φτάσει στην κατηγορία της φυσικής διαδοχής της αφθονίας. Τα είδη (ειδικά τα κλιμαξ) που θα χρησιμοποιηθούν εξαρτάται από τις ανάγκες του ιδιοκτήτη.

Φυσική διαδοχή των φυτικών ειδών

Φάση

Η φυσική διαδοχή των φυτικών ειδών σύμφωνα με την συντροπική καλλιέργεια αποτελείται από τρεις φάσεις. Η πρώτη φάση είναι η φάση της αποικιποίησης. Σε αυτή την φάση τα φυτά αποκίζουν το έδαφος και δημιουργούν την πρώτη διαστρωμάτωση κάλυψης του εδάφους με γρήγορο τρόπο. Τα φυτά αυτά μπορούν να επιβιώσουν σε ακραίες συνθήκες (θερμοκρασίας και λειψυδρίας) και έχουν σύντομο χρονική διάρκεια ζωής. Στην φάση αυτή εμπεριέχονται τα φυτά της κατηγορίας “πλακούντα” (μονοετή φυτά και συνήθως pioneer είδη) και δευτερεύον 1 (1 εώς λίγα έτη) και δευτερεύον 2 (επεκτατικά είδη). Η δεύτερη φάση είναι η φάση της συσσώρευσης. Σε αυτή την φάση, εφόσον το έδαφος έχει αποικιστεί από φυτά της φάσης του αποικισμού, αρχίζει να συσσωρεύεται οργανική ουσία και ξεκινά έντονη μικροβιακή λειτουργία στο έδαφος. Οι μηχανισμοί (ανα)γέννησης του εδάφους εκκινούνται εφόσον πλέον υπάρχει μερική υγρασία, μερική σκίαση και μερική βιοποικιλότητα. Σε αυτή την φάση ανήκουν κυρίως τα δευτερεύοντα 2 με επεκτατικά είδη και άγρια καρποφόρα. Η τελευταία φάση είναι η φάση της αφθονίας, στην οποία η οργανική ουσία πλέον είναι υψηλή, επιτρέποντας την ύπαρξη ποικίλων μορφών ζωής πάνω και κάτω από το έδαφος. Σε αυτή την φάση εμφανίζονται τα είδη κλιμαξ, στα οποία κατατάσσονται τα περισσότερα δασικά και καρποφόρα είδη με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι (εσπεριδοειδή, δρυς, ελιά κλπ). 

Πιο αναλυτικά τα είδη:

  • Placenta: Μονοετή (οικογένεια graminacae, Σινάπι, Κουκιά κλπ)- 4 κατηγορίες (Placenta 0-3) αναλόγως με το πόσο ζούνε (45-90-180-360 ημέρες)
  • Δευτερεύοντα 1 (4-12 χρόνια) αρωματικά και άλλοι θάμνοι (Δεντρολίβανο, φασκόμηλο, αγκινάρες κλπ)
  • Δευτερεύοντα 2 (40-80 χρόνια)- pioneer species (rubinia, ailanthus, ευκάλυπτος κλπ)
  • Κλιμαξ (Οξιά, αριά, μηλιά, λωτός κλπ)

Στρωματοποίηση

Σε ένα δάσος μπορεί κανείς να παρατηρήσει φυτά σε διαφορετικά επίπεδα, κάποια που δημιουργούν την κάνοπι και καλύπτουν τον ήλιο, κάποια που βρίσκονται από κάτω και απορροφούν την υπόλοιπη ακτινοβολία και κάποια μονοετή ή έρπον που με ελάχιστη ακτινοβολία μπορούν να πραγματοποιήσουν τον βιολογικό τους κύκλο. Αυτό αποδεικνύει έμπρακτα ότι όλα τα φυτά δεν χρειάζονται 100% ηλιακή ακτινοβολία για την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου, βασική πεποίθηση της συμβατικής καλλιέργειας. Μέσα από την παρατήρηση, τα φυτά, ανάλογα με το κλίμα, κατατάσσονται σε 4 διαφορετικά στρώματα: 

1) Αναδυόμενα: Τα αναδυόμενα είναι αυτά τα φυτά που χρειάζονται τουλάχιστον 80% ηλιοφάνεια για να είναι σε πλήρη λειτουργικότητα.  

2) Ψηλά: Τα ψηλά είναι αυτά που χρειάζονται τουλάχιστον 60% ηλιοφάνεια για να είναι σε πλήρη λειτουργικότητα. 

3) Μεσαία: Τα μεσαία είναι αυτά που χρειάζονται τουλάχιστον 40% ηλιοφάνεια για να είναι σε πλήρη λειτουργικότητα. 

 4) Χαμηλά: Τα χαμηλά είναι αυτά που χρειάζονται τουλάχιστον 20% ηλιοφάνεια για να είναι σε πλήρη λειτουργικότητα

Τα φυτά που κατατάσσονται στα αναδυόμενα ή στα ψηλά, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν ως μεσαία ή χαμηλά αλλά ότι δεν θα βρεθούν στην πλήρη αναπτυξιακής τους ικανότητα. Αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως σύμμαχος στον σχεδιασμό. Για παράδειγμα, αν η συκιά κατατασεται στα αναδυόμενα, τοποθετώντας την συκιά ως μεσαία η αναπτυξιακή του ικανότητα μειώνεται, κάτι που ίσως μα εξυπηρετεί στον σχεδιασμό.

Επίσης τα φυτά που κατάσονται σε αυτές τις κατηγορίες, δεν υποδηλώνουν το μέγιστο ύψος του φυτού, δηλαδή στην κατηγορία αναδυόμενα κατάσεται και το καλαμπόκι, η ντομάτα κτλπ.

Στον σχεδιασμό της συντροπικής καλλιέργειας προτείνεται η κάλυψη του σχεδιασμένου χώρου με 80% χαμηλά φυτά, 60% μεσαία φυτά, 40% ψηλά φυτά και 20% αναδυόμενα φυτά. Αυτό προκύπτει από την παρατήρηση φυσικών τροπικών δασών στην Αμαζονία.

Κάποια παραδείγματα φυτών στο μεσογειακό κλίμα:

Αναδυόμενα: Ελιά, Ευκάλυπτος, χαρουπιά, πλάτανος, κυπαρίσσι, μουριά, ακακίες, φραγκοσυκιά, καλαμπόκι, ντοματιά, μπρόκολο, καστανιά, καρυδιά, κερασιά, γκίγκο, τοπιναμπούρ, καλέντουλα

Ψηλά: Τα περισσότερα καρποφόρα δέντρα όπως εσπεριδοειδή, πυρηνόκαρπα, συκιά και σπάρτο, φειζόα, μελιτζανιά, πιπεριά, τζιτζιφιά, αμπέλι, αρωματικά, μουσμουλιά

Μεσαία: Κουμαριά, κρανιά, αρώνια, λυγαριά, φυσαλίδα, πατάτα, μαρούλι, ρόκα, κέδρος, δάφνη, μάραθος

Χαμηλά: Φράουλα, βατομουριά, σχίνος, σαμπούκος, αχίλλεια

Περισσοτερα αρθρα

Κοινωνική Περμακουλτούρα

Βιωσιμότητα: Κάτι είναι βιώσιμο όταν μπορεί να επαναλαμβάνεται αιωνίως. Προσωπική βιωσιμότητα είναι η ικανότητα να διατηρούμε τους/τις εαυτούς/ες μας: τα επίπεδα ενέργειας μας, την υγεία

Read more >

Τι είναι Περμακουλτούρα;

Περμακουλτούρα (Permaculture) ή αλλιώς μόνιμη καλλιέργεια (permanent-agriculture) ως έννοια, δημιουργήθηκε από τους Bill Mollison και David Holmgren στην Αυστραλία στη δεκαετία του ’70 ως απάντηση

Read more >